تابعیت ناشی از تولد در ایران بر اساس سیستم خاک به شرط اقامت

مقدمه

افرادی که شرایط مقرر در ماده 976 قانون مدنی را دارا باشند، تبعه ایران محسوب می شوند. در مطلب حاضر، شرح بند 5 این ماده که ناظر به افراد متولد در خاک ایران از پدر خارجی می باشند، شرایط اساسی این بند و حقوق ناشی از تابعیت به موجب آن در مقایسه با حقوق متأثر از تابعیتی که بیگانگان تحصیل می کنند، مورد بحث خواهدبود.

تعریف تابعیت

تابعیت رابطه ای حقوقی، سیاسی و معنوی است که فرد را به دولت مرتبط می سازد، به‌ طوری که حقوق و تکالیف اصلی وی از همین رابطه ناشی می‌شود.

در رای اصراری شماره ۱۲۱ مورخ ۲۴/۷/۱۳۴۷ هیأت عمومی دیوان عالی کشور تابعیت چنین تعریف شده است:

« تابعیت وصف و در عین حال رابطه حقوقی خاصی است كه شخصی را با دولت به مفهوم جامعه سیاسی مرتبط می سازد و جزء عناصر و اوصاف ایجادكننده حالت یا به تعبیر دیگر موقعیت حقوقی فرد در اجتماع قرار می گیرد كه به لحاظ ارتباط آن با نظم عمومی به طور كلی قابلیت اسقاط و اعراض به اتكا اقدام حقوقی یك جانبه شخصی و یا قابلیت انتقال به غیر و یا شمول مرور زمان ندارد و در عین حال منشا اثر از لحاظ ایجاد حقوق و تكالیف و الزامات خاص می گردد.»

تعریف تحصیل تابعیت ایرانی

تحصیل تابعیت ایرانی عبارت است از آن که بیگانه‌ای با درخواست خود و پذیرش دولت ایران، تابعیت ایران را کسب کند.

افرادی كه متقاضی تحصیل تابعیت دولت جمهوری اسلامی ایران می باشند، در صورت دارا بودن شرایط مندرج در ماده 979 قانون مدنی می توانند مبادرت به درخواست تابعیت ایرانی نمایند. در صورت تحصیل این تابعیت، حقوق ناشی از آن از محدودیت‌هایی نسبت به حقوق اتباع ایرانی الاصل برخوردار می باشد که عبارتند از:

1- ریاست جمهوری و معاونان او

2- عضویت در شورای نگهبان

3- ریاست قوه قضاییه

4- وزارت و كفالت وزارت و استانداری و فرمانداری

5- عضویت در مجلس شورای اسلامی

6- عضویت شوراهای استان و شهرستان و شهر

7 – استخدام در وزارت امور خارجه و نیز احراز هر گونه پست و یا مأموریت سیاسی 

8 – قضاوت 

9- عالی ترین رده فرماندهی در ارتش و سپاه و نیروی انتظامی 

10- تصدی پست های مهم اطلاعاتی و امنیتی 

سیستم های تعیین تابعیت

در کشورهای دنیا، تابعیت براساس سیستم خاک یا تابعیت ارضی و سیستم خون یا تابعیت نسبی به رسمیت شناخته شده است.

در ایران اصل بر تابعیت سیستم خون است ولی در مواردی از سیستم خاک نیز برای اعطای تابعیت استفاده شده است.

سیستم خاک به شرط  اقامت

اشخاص مذکور در ماده 976 قانون مدنی، تبعه ایران محسوب می شوند و برای برخورداری از حقوق حاصل از تابعیت نیاز به اثبات تابعیت در مرجعی ندارند بلکه کافی است این حقوق را اعمال نمایند و تنها در صورت نقض این حقوق می توانند به مراجعه قضایی مراجعه نمایند.

شرایط ایجاد تابعیت به موجب سیستم خاک به شرط  اقامت

برای تحقق تابعیت ناشی از تولد در ایران براساس سیستم خاک به شرط اقامت موضوع بند 5 ماد 979 قانون مدنی، منوط به وجود سه شرط است:

الف- تولد شخص در ایران

ب- خارجی بودن پدر

پ- حدقل یک سال اقامت دیگر پس از رسیدن به سن 18 سالگی تمام در ایران

با تحقق شرط اقامت و عدم اعمال حق انتخاب تابعیت، شخصی که دارای  سابقه تولد در ایران است، تابعیت ایران را بدست می آورد که این نوع تایعیت، از نوع اصلی است، زیرا در صورت تحقق شرایط سه گانه پیش گفته، تابعیت شخص تثبیت شده است، آن هم به نحوی که چنین شخصی وفق بندهای «الف» و «ب» ماده 977 قانون مدنی، قانونگذار این اختیار را برای آن‌ها قایل شد که پس از رسیدن به سن 18 سالگی تمام، از میان دو تابعیت ایرانی و خارجی خود، می توانند تابعیت خارجی پدر را انتخاب کنند و چنانچه ظرف یک سال پس از رسیدن به 18 سال، از این اختیار استفاده نکنند، تابعیت ایرانی آن‌ها تثبیت شده محسوب می شود.

بنابراین، در صورت وجود دلایل مستندی چون گواهی ولادت، مدارک تحصیلی صادره از ایران، گذرنامه از دولت متبوع پدر خارجی و شهادت شهود مبنی بر تولد از پدر خارجی و اقامت در ایران و عدم خروج از کشور علیرغم داشتن بیش از 19 سال، مشمول بند 5 ماده 976 قانون مدنی می باشد.

در بندهای «الف» و «ب» ماده 977 قانون مدنی، برای دو دسته از کسانی که از پدر خارجی در ایران بدنیا می آیند، این اختیار شناخته شده است که پس از رسیدن به سن 18 سال تمام، از میان دو تابعیت ایرانی و خارجی خود، تابعیت منطبق با تابعیت خارجی پدر را انتخاب کنند، در نتیجه اعمال این اختیار، نفی تابعیت ایرانی آن‌ها نخواهد بود و اگر ظرف مهلت مقرر از این اختیار استفاده نکنند، تابعیت ایران آن‌ها بدون نیاز به اقدامی دیگر، تثبیت شده محسوب و عدم اعمال حق بارشده و نایده گرفتتن حق تابعیت ایرانی بر خلاف اصول کلی حقوق بین‌الملل از جمله اصل احترام به حقوق مکتسبه، اصل وفای به عهد، اصل احترام به قول و اصل رعایت حقوق بیگانگان است.

از آنجایی که افراد مشمول ماده 976 قانون مدنی تبعه ایران محسوب می شوند، بر خلاف افرادی که تحصیل تابعیت ایرانی را کسب می کنند، برخوردار از کلیه حقوق تبعه ایرانی می باشند. در صورت عدم پذیرش تابعیت آنان از سوی مرجع ذیربط مانند اداره ثبت احوال، باید از طریق طرح دعوای اعلام تابعیت ایرانی و الزام اداره مربوطه اقدام به اخذ حکم و اعمال حقوق خود نمود.

به نظر ما طرح دعوای اثبات تابعیت در این موارد ضرورتی ندارد زیرا به حکم بند 5 ماده مزبور این افراد با دارا بودن شرایط سه گانه در این بند، تابعیت ایرانی برای آنان ثابت شده است و کافی مانند هر تبعه ایرانی حقوق خود را اعمال نمایند، به همین جهت است که در صدر ماده بیان شد اشخاص زیر تبعه ایران محسوب می شوند./ساعت 11:35 دقیقه پنجشنبه 19 تیر 1399

منبع: وکیل مرادی؛ پایگاه آموزش حقوق کاربردی، خدمات مشاوره‌ و وکالت